Sędziowskie decyzje dotyczące spalonego w piłce nożnej często budzą olbrzymie kontrowersje. Jeżeli są błędne zabijają ducha gry, powodują frustrację i wzbudzają poczucie krzywdy w rezultacie ostatecznego wyniku. W tym poście dowiesz się czym jest spalony (ang. offside), a także dlaczego sędzia liniowy nie widzi tego samego, co na powtórkowej stopklatce i czemu niekoniecznie trzeba go wysyłać do okulisty.
CO TO JEST SPALONY?
Powszechnie stosowane zasady gry w piłkę nożną ustalane są przez IFAB (The International Football Association Board). Jest to zbierająca się dwa razy w roku Międzynarodowa Rada Piłkarska, składająca się z czterech brytyjskich związków piłki nożnej (szkockiego, walijskiego, angielskiego oraz z Irlandii Północnej) – każdy ma po jednym głosie, a także Międzynarodowej Federacji Piłki Nożnej (FIFA), która ma cztery głosy.
Według przyjętej definicji sędzia odgwizda spalonego, kiedy:
- w momencie rozmyślnego dotknięcia lub podania piłki od zawodnika swojej drużyny,
- jest na połowie przeciwnika,
- bliżej linii bramkowej drużyny przeciwnej niż piłka lub przedostatni zawodnik drużyny przeciwnej,
- bierze udział w grze lub ma wpływ na jej przebieg.
Spalonego nie będzie po:
- wrzucie piłki z autu,
- rzucie rożnym,
- rzucie z linii bramkowej.
Słowna definicja może być mało intuicyjna dla nie interesujących się piłką nożną, dlatego przykład powinien rozwiać wątpliwości.
CO WIDZI SĘDZIA LINIOWY?
Cały problem w tym, że sędzia liniowy nie widzi zatrzymanego obrazu. Zawodnicy są w ciągłym ruchu. Poruszają się w różnych kierunkach. Zadaniem sędziego jest podążanie za ciągle zmieniającą się wirtualną linią spalonego i skupianie na niej, a jednocześnie spostrzeganie kątem oka zawodnika przy piłce, a jeśli to możliwe nasłuchiwanie dźwięku podania. Podający może być oddalony od sędziego liniowego o kilkadziesiąt metrów. Przyznaj, że wykrycie spalonego to trudna sprawa. Rzecz jasna wykrycie go na żywo.
ILUZJA OPTYCZNA
Przyjrzyj się poniższej grafice. Sytuacja A przedstawia schemat akcji widziany przez sędziego liniowego. Innymi słowy, obraz wytworzony przez jego zmysły. Jeżeli biegnący w tym momencie zawodnik A otrzymałby podanie, a zawodnik 2 wyznaczał linię spalonego – nie ma mowy o spalonym. Jednak w rzeczywistości, kiedy sędzia widzi, to co na sytuacji A, zawodnik 1 znajduje się jak na sytuacji B. Nie jest więc przed zawodnikiem broniącym, a już za nim. To znaczy, że zawodnik 1 jednak jest na pozycji spalonej. Oznacza to, że sędzia liniowy widzi sytuację A, a nauczony doświadczeniem przewiduje, że rzeczywistość oddaje sytuacja B. Sytuacja C stanowi jedynie nałożenie sytuacji A i B. Zjawisko to nosi nazwę efektu opóźnienia błysku (ang. flash-lag; FLE).
Sytuacja B: rzeczywista sytuacja w momencie widzenia przez sędziego sytuacji A.
Sytuacja C: nałożenie sytuacji A i B.
Założenie: zawodnik 1 atakuje, zawodnik 2 wyznacza linię spalonego (butem jego lewej stopy).
EFEKT FLASH-LAG
W pierwszym z badań wskazanych w źródłach autorzy wyjaśnili, że „gdy bodziec wzrokowy porusza się po ciągłej trajektorii, może być widziany z przodu jego rzeczywistej pozycji w odniesieniu do nieprzewidywalnego zdarzenia, takiego jak punktowy błysk. Ta iluzja mówi nam coś ważnego o systemie wzrokowym: w przeciwieństwie do klasycznych komputerów, aktywność neuronowa porusza się ze stosunkowo małą prędkością. Powszechnie przyjmuje się, że wynikające z tego opóźnienia powodują to postrzegane opóźnienie przestrzenne błysku.”
Opóźnienie przetwarzania informacji wizualnych możemy dostrzec w lekkoatletyce podczas startu biegów. Jeśli kojarzysz, sygnał do startu daje strzałowy z pistoletu startowego. Powstała koncepcja, aby sygnał do startowy dawany był sygnałem świetlnym skoro światło jest szybsze niż dźwięk. Okazało się jednak, że o ile światło docierało szybciej do zawodnika, o tyle było na tyle później przetwarzane przez jego system percepcyjny w mózgu, że jego reakcja była wolniejsza niż po sygnale dźwiękowym.
WSPOMAGANIE PERCEPCJI
Od sierpnia 2016 roku spotkania piłkarskie najwyższego szczebla wspomagane są systemem VAR (video assitant referee), czyli wideoweryfikacją. Ten pomocniczy system korzysta z szeregu kamer w celu eliminacji sędziowskich błędów. W razie wątpliwej sytuacji sędzia główny korzysta z podpowiedzi sędziów od wideoweryfikacji, a w każdym razie może sam zapoznać się ze sporną sytuacją i podjąć ostateczną decyzję. Nie mniej w niższych poziomach rozgrywkowych nadal należy polegać na przewidywaniu sędziego i ze względu na koszt obsługi systemu VAR, szybko się to nie zmieni. FIFA zapowiada, że od Mistrzostw Świata w Katarze w 2022 roku spalone mają być wykrywane automatycznie przez program wykorzystujący algorytmy sztucznej inteligencji. Czas pokaże, na ile będzie skuteczna.
INNE BŁĘDY
Opóźnienie błysku to główny problem przy ocenie spalonego. Oczywiście zmęczenie sędziego, niewłaściwe ustawienie i zdolności percepcyjne również mają wpływ, jednak nie aż tak znaczący jak efekt flash-lag. Oglądając mecz, również padasz ofiarą tej iluzji. Teraz już wiesz, że wyłapanie spalonego naprawdę jest trudne, a dojście do wprawy wymaga wielu godzin treningów. Jasne, że ocena sytuacji może być ewidentna, jeśli tylko zatrzymasz akcję.
Źródła:
- Khoei MA, Masson GS, Perrinet LU (2017) The Flash-Lag Effect as a Motion-Based Predictive Shift. PLoS Comput Biol 13(1): e1005068. doi.org/10.1371/journal.pcbi.1005068,
- Przepisy Gry 2020/21, The International Football Association Board (IFAB), link do polskiego tłumaczenia: Polski Związek Piłki Nożnej.