Znaczna część populacji kicha w słoneczny dzień po wyjściu z pomieszczenia o średnim natężeniu światła. Fachowo nazywa się to zespołem autosomalnego dominującego silnego wyrzutu heliooptamilcznego (syndrom ACHOO), czyli po polsku syndromu APSIK. Jest też prostsza nazwa: zespół foticznego kichania (PSS). Dotyczy nie tylko słońca, ale również każdego innego źródła światła. Zazwyczaj seria kichnięć wynosi 3-4, ale bywa, że kichanie ustaje dopiero po 40 kichnięciach.
CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA
Szacuje się, że zaburzeniem tym dotkniętych jest około 11-35 % populacji. Rozbieżność jest dosyć duża, ponieważ zjawisko to nie było poddawane szerokim badaniom populacyjnym. Przykładowo w ankiecie na profilu Mózgowca na Instagramie 57 % ankietowanych twierdziło, że kicha na słońce. Odpowiedzi udzieliło łącznie około 130 osób. Istnieje także różnica pomiędzy częstością występowania pomiędzy poszczególnymi rasami. Z obserwacji wynika, że przedstawiciele białej rasy dotknięci są zespołem ACHOO na poziomie ok. 23-38 %, podczas kiedy chodziło o rasę czarną było to zjawisko bardzo rzadkie, bo dotyczące ok. 2-8 % osób.
PRZYCZYNY
Wiadomo, że jest to cecha dziedziczna, choć nie ma pewności, czy można ją nabyć. Za pierwszą teorią przemawia fakt, że występuje ono również u niemowląt. Nie znaleziono konkretnego genu odpowiedzialnego za ten syndrom. To cecha autosomalna dominująca. Oznacza to, że jeżeli któryś z rodziców przejawia tą cechę, to z prawdopodobieństwem 50 % przekaże ją dziecku niezależnie od jego płci.
MECHANIZM
Mechanizm niekontrolowanego kichania na skutek zmiany natężenia światła nie jest dobrze poznany. Przypuszcza się, że długość fali (a więc kolor światła) nie ma znaczenia. Przedstawione poniżej mechanizmy nie muszą się wykluczać. Możliwe, że istnieją równolegle, jeden zależy od drugiego lub są ze sobą sprzężone.
SUMOWANIE OPTYCZNO-TRÓJDZIELNE
Według jednej z bardziej trafionych teorii tzw. sumowania optyczno-trójdzielnego w czasie nadmiernej stymulacji nerwu wzrokowego impuls nerwowy z niego pochodzący interpretowany jest jako pochodzący z gałązki nerwu trójdzielnego odbierającego sygnały ze śluzówki nosa. W odpowiedzi do gałęzi nerwu śluzówki nosa wysyłana jest informacja, że należy kichnąć. Jak widać na poniższej ilustracji nerw trójdzielny odbiera sygnały z dosyć dużego obszaru przedniej części czaszki. Jednak wszystkie impulsy nerwowe przed dostarczeniem do odpowiedniego ośrodka muszą przejść przez zwój trójdzielny, czyli rozgałęzienie nerwu trójdzielnego. Stąd w całej tej plątaninie nerwów może dojść do pomyłki, zwłaszcza jeśli w fazie ich rozwoju doszło do niechlujnego podłączenia.
Źródło: Patrick J. Lynch, Medical Illustrator, CC BY 2.5 https://creativecommons.org/licenses/by/2.5, via Wikimedia Commons, nie dokonano zmian w ilustracji
UOGÓLNIENIE PRZYWSPÓŁCZULNE
Nieco podobna w założeniu jest teoria oparta o schemat uogólnienia przywspółczulnego. Zwróć uwagę, że na powyższej ilustracji przedstawiono jedynie schemat nerwu trójdzielnego. Główne gałęzie rozgałęziają się na coraz to mniejsze. Kiedy włókna nerwowe z jednej gałęzi nerwu trójdzielnego reagują na bodźce, może dojść do aktywacji sąsiadujących włókien nerwowych z innej gałęzi. Wówczas bodźce sensoryczne z oczu dotrą do neuronów w korze mózgowej i pobudzą również sąsiednie neurony, które wywołają odruch kichania równolegle do zwężenia źrenic.
STYMULACJA KORY WZROKOWEJ
Ośrodkiem odpowiedzialnym za utrzymanie podstawowych funkcji życiowych jest pień mózgu. Do jego podstawowych zadań należy przykładowo regulacja oddychania, pracy serca, a także kichania. Przy zwykłym kichaniu obwody korowe nie mają takiego znaczenia. Jednak badania z użyciem elektroencelofalografii (EEG) wskazują na nadmierną stymulację kory wzrokowej w odpowiedzi na stymulację wzrokową w czasie tego zjawiska. Oznacza to, że nie tylko obwody pnia mózgu, ale również obwody korowe odpowiadają za odruch foticznego kichania. Dlatego właśnie obie teorie są równie prawdopodobne. Różnią się jednak miejscem, gdzie dochodzi do nieprawidłowości.
MELANOPSYNA
Zwiększona wrażliwość na światło może wiązać się z działaniem melanopsyny. Jest to barwnik znajdujący się w siatkówce oka. Odpowiada za rejestrację zmian w intensywności promieniowania i reguluje niewzrokowe odpowiedzi na światło (np. odruch zwężenia źrenicy). Wynikałoby z tego, że bierze ona udział w pomiarze promieniowania świetlnego, odbierając fotony światła w innych celach niż tworzenie obrazów. Dlatego można zaryzykować twierdzenie, że odruch foticznego kichania może występować nawet u części osób niewidomych na skutek odbioru sygnałów odbieranych przez melanopsynę w światłoczułych komórkach zwojowych siatkówki
NIEBEZPIECZEŃSTWO KICHANIA
PROWADZENIE POJAZDÓW
Jako, że podczas kichania mimowolnie zamykamy oczy, stanowi ono duże zagrożenie dla kierowców podczas wyjazdu z ciemnego tunelu. Podobnie piloci samolotów cywilnych i wojskowych z tą przypadłością mogą mieć problemy w razie napadu kichania. Nie trzeba wyjaśniać, jak w każdym z tych przypadków ważna jest pełna kontrola nad prowadzoną maszyną.
ZABIEGI
Wizyta u dentysty bywa traumatycznym przeżyciem. Dodatkowym zagrożeniem jest kichanie na skutek ekspozycji na duże natężenie światła lampy dentystycznej. Tak samo należy uważać przy wielu zabiegach chirurgicznych czy podczas wybudzania ze znieczulenia ogólnego. Czasem należy unikać zwiększonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego, wewnątrzgałkowego, wewnątrz klatki piersiowej lub w jamie brzusznej. Odpowiednie przystosowanie sali pooperacyjnej i wywiad z pacjentem pod kątem niekontrolowanego kichania okazują się niezbędne.
PRZENOSZENIE CHORÓB
Kichanie zwiększa ryzyko przenoszenia chorób zakaźnych. Dlatego zachęcam do empatycznego kichania. Mam przeto na myśli, aby zasłaniać wówczas usta i nos – najlepiej chusteczką, jeśli jej nie masz – kichaj w łokieć, a ostatecznie zakryj się ręką (lepiej lewą skoro prawą się witamy).
ZALECENIA
Zaleca się noszenie czapki lub okularów przeciwsłonecznych w celu ochrony oczu przed bezpośrednim działaniem promieni słonecznych, gdy tylko jest to możliwe.
ZANIEDBANE BADANIA
Mogłoby się wydawać, że badania nad foticznym kichaniem nie należą do najważniejszych. Zjawisko to zazwyczaj traktuje się jako ciekawostkę. Nic bardziej mylnego. U części osób kichanie na światło występuje łącznie ze światłowstrętem. Miałoby się tak dziać z uwagi na zwiększoną wrażliwość na światło na skutek bezpośredniej stymulacji nerwu wzrokowego (podobnie jak np. podczas wyrywania brwi). Jedne z japońskich badań sugerują, że odruch foticznego kichania zwiększa ryzyko migreny i wyższego stresu psychicznego. Dlatego dalsze badania mogą doprowadzić do poznania wspólnego mechanizmu leżącego u podstaw tych zjawisk. Przypuszcza się, że odpowiedzi należy szukać w zmianach w przywspółczulnym i trójdzielnym układzie nerwowym, które zaangażowane są w zespół foticznego kichania.
Źródła:
- Peroutka SJ, Peroutka LA. Autosomal dominant transmission of the „photic sneeze reflex”. N Engl J Med. 1984 Mar 1;310(9):599-600. PMID: 6694722.
- García-Moreno JM, Páramo MD, Cid MC, Navarro G, Gamero MA, Lucas M, Izquierdo G. Síndrome de estornudos heliooftálmicos compulsivos autosómico dominante (reflejo fótico de estornudo). Estudio clínico de seis familias españolas [Autosomal dominant compelling helio-ophthalmic outburst syndrome (photic sneeze reflex). Clinical study of six Spanish families]. Neurologia. 2005 Jul-Aug;20(6):276-82. Spanish. PMID: 16007510.
- Langer, Nicolas & Beeli, Gian & Jäncke, Lutz. (2010). When the Sun Prickles Your Nose: An EEG Study Identifying Neural Bases of Photic Sneezing. PloS one. 5. e9208. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0009208.
- Breitenbach RA, Swisher PK, Kim MK, Patel BS. The photic sneeze reflex as a risk factor to combat pilots. Mil Med. 1993 Dec;158(12):806-9. PMID: 8108024.
- Benbow E. W. (1991). Practical hazards of photic sneezing. The British journal of ophthalmology, 75(7), 447. https://doi.org/10.1136/bjo.75.7.447-a
- Matynia A, Nguyen E, Sun X, Blixt FW, Parikh S, Kessler J, Pérez de Sevilla Müller L, Habib S, Kim P, Wang ZZ, Rodriguez A, Charles A, Nusinowitz S, Edvinsson L, Barnes S, Brecha NC, Gorin MB. Peripheral Sensory Neurons Expressing Melanopsin Respond to Light. Front Neural Circuits. 2016 Aug 10;10:60. https://doi.org/10.3389/fncir.2016.00060. PMID: 27559310; PMCID: PMC4978714.
- B. Bissonnette, I. Luginbuehl, T. Engelhardt „Syndromes: Rapid Recognition and Perioperative Implications, 2e”, McGraw-Hill Education, dostęp do rozdziału: https://accessanesthesiology.mhmedical.com/content.aspx?bookid=2674§ionid=220519809.
- Sasayama, D, Asano, S, Nogawa, S, Takahashi, S, Saito, K, Kunugi, H. Possible association between photic sneeze syndrome and migraine and psychological distress. Neuropsychopharmacol Rep. 2019; 39: 217– 222. https://doi.org/10.1002/npr2.12067.
- Melanopsyna: Nowo odkryty chronobiologiczny receptor, Zawilska Jolanta, Czarnecka Karolina, Postępy Biologii Komórki, TOM 33, 2006 Nr 2 (229246), dostęp: https://www.pbkom.eu/sites/default/files/artykulydo2012/33_02_229.pdf.